اندیشکده صهیونیستی: آیا مکه هدف بعدی داعش خواهد بود؟

  از نظر خانوادۀ سلطنتیِ سعودی تهدید داعش جدی است. آل سعود تلاش می‌کند به‌سرعت ائتلافی بین‌المللی تشکیل دهد که قادر باشد با تهدید دولت اسلامی، که حالا عربستان و هم‌پیمانانش-کویت و اردن- را هدف قرار داده است، به شکلی مؤثر مقابله کند.

  اندیشکده صهیونیستی «مؤسسۀ مطالعات امنیت ملی» به قلم «یوئل گُزانسکی» نوشت: خطرِ سازمان دولت اسلامی برای غرب توجه زیادی را به خود جلب کرده است؛ اما شاید بیشترین تهدید متوجه همسایگان عراق، و در میان آن‌ها، عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس باشد. خانوادۀ سلطنتیِ سعودی تلاش می‌کند به‌سرعت ائتلافی بین‌المللی تشکیل دهد که قادر باشد با تهدید دولت اسلامی، که حالا او و هم‌پیمانانش-کویت و اردن- را هدف قرار داده است، به شکلی مؤثر مقابله کند. 

کویت و اردن میانگیری راهبردی بین عراق و عربستان سعودی محسوب می‌شوند. راه رسیدن دولت اسلامی به مکه در اصل ایدئولوژیکی و جنگ برای اعتقادات بنیادین اسلامی سنی است. بااین‌حال، اگرچه دولت اسلامی باعث شکاف در بلوک سلطنتی سنی شده است (به دلیل حمایت قطر از تندروهای اسلامی)، می‌تواند بین گروه‌های رقیب خارجی نیز منافع مشترک به وجود آورد. از دیدگاه سعودی‌ها، تهدید جدی است، و در چنین موقعیتی، احتمال همکاری موقت با ایران، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای سعودی‌ها، را نمی‌توان منتفی دانست.

 

مرکز رصد راهبردی اشراف بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، ترجمه آن را صرفا جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ها هرگز مورد تأیید اشراف نمی‌باشد.

 

■ داعش عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس را تهدید می‌کند■

ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی اخیراً در ضیافتی با حضور سفیران کشورهای خارجی هشدار داد در صورت عدم مقابلۀ سریع، احتمال دارد سازمان دولت اسلامی (که پیش‌تر به داعش، دولت اسلامی عراق و شام معرف بود) به غرب حمله کند. پادشاه به نقل از خبرگزاری‌های سعودی گفت: “اگر آن‌ها را نادیده بگیریم، مطمئن هستم در عرض یک ماه به اروپا و یک ماه بیشتر به آمریکا خواهند رسید.” بااین‌حال، اگرچه خطرِ سازمان دولت اسلامی برای غرب، توجه زیادی را به خود جلب کرده است؛ اما شاید بیشترین تهدید متوجه همسایگان عراق، و در میان آن‌ها، عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس باشد. در واقع، یک روز بعد از هشدار پادشاه، وزیران خارجۀ شورای همکاری خلیج فارس نشستی اضطراری تشکیل دادند تا دربارۀ اقداماتی برای مقابله با آنچه “تهدید بی‌سابقه” از جانب اسلام تندرو می‌نامند، تصمیم‌گیری کنند.

 

■ دولت اسلامی مشروعیت مذهبی آل‌سعود را هدف قرار داده است■

در اصل، دولت اسلامی مشروعیت مذهبی آل‌سعود و ترجمان او از اسلام سنی افراطی، به‌عبارتی وهابیت، را هدف قرار داده است. در ژوئن 2014، ابوبکر بغدادی، رهبر دولت اسلامی تشکیل خلافت اسلامی را اعلام کرد و آن را خانۀ واقعی اسلام خواند و از مسلمانان خواست به آنجا مهاجرت کنند. گروه، ازجمله شخص بغدادی، خودش را وارث اصلی رهبری جهان اسلام می‌داند. این چالش صریح نسبت‌به پادشاهان عربستان سعودی، که خود را “نگهبان” اماکن مقدس اسلام می‌دانند، پادشاه و مفتی عربستان سعودی، بالاترین مقام مذهبیِ کشور پادشاهی، را واداشته است اندیشه‌های سازمان را انحرافات اسلامی و “تهدید شمارۀ یک اسلام” بخوانند.

کشور پادشاهی نگران حمایت‌های نسل جوان‌تر سعودی از سازمان است. بنا بر نظرسنجی غیررسمی که اخیراً در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، 92 درصد سعودی‌ها ایدئولوژی گروه را “مطابق با ارزش‌های اسلام و شریعت” می‌دانند. سال گذشته، نیروهای امنیتی سعودی چند فعال دولت اسلامی را بازداشت کردند.

این افراد ظاهراً در حال عضوگیری و قاچاق حامیان فعال، کمک‌های بلاعوض و تسلیحات و تدارک حملۀ سرتاسری به کشور پادشاهی بودند. هفتۀ پیش، دادگاه سعودی 17 نفر را به‌اتهام پیوستن به سازمان و تأمین بودجه برای آن به حبس تا 26 سال محکوم کرد. همچنین هفتۀ گذشته، وزارت کشور سعودی از بازداشت 88 مظنون دیگر (که نیمی از آن‌ها در گذشته بازداشت شده بودند) به‌اتهام تلاش برای تدارک حمله در داخل کشور پادشاهی و خارج آن خبر داد.

حدود دو-سوم جمعیت سعودی کم‌تر از 30 سال سن دارند و بسیاری از آن‌ها بیکار هستند. تابه‌حال، شمار زیادی از آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی سرخوردگی خود را ابراز کرده‌اند و از اندیشه‌های سازمان اعلام حمایت کرده‌اند. خانوادۀ سلطنتی سعودی در واکنش، نظارت‌های خود بر واعظان و اینترنت را تشدید کرده است و بودجۀ این بخش از جامعه را در حوزۀ مسکن، اشتغال و تحصیلات عالیه افزایش داده است.

این اقدامات، اما، ممکن است خیلی پیش‌تر باید انجام می‌گرفت. طبق اظهارات یک فراری در مصاحبه با روزنامۀ لبنانی السفیر، دولت اسلامی فعلاً به اعضای سعودی خود می‌بالد و پیش‌تر کانون‌هایی در بسیاری از شهرهای اصلی کشور پادشاهی تشکیل داده است. در ماه‌های اخیر، شاهد انتشار ویدئوهایی از مبارزان سعودیِ دولت اسلامی بوده‌ایم که درحالی‌که گذرنامه‌های خود را پاره می‌کند سوگند می‌خورند مکه و مدینه را آزاد کنند.

 

■ تهدید از جانب بازگشت مبارزان جوان دولت اسلامی به عربستان ■

بازگشت مبارزان جوان دولت اسلامی به عربستان سعودی نیز ممکن است تهدیدی برای ثبات نسبی کشور پادشاهی باشد. بنا بر وزارت کشور سعودی، به‌رغم دستور سلطنتی بر اعمال مجازات‌های سخت برای پیوستن به سازمان، تأمین بودجه برای سازمان و هم‌ذات‌پنداری با سازمان، بیش از یک‌هزارم جوانان سعودی به گروه ملحق شده‌اند.

 بازگشت این سعودی‌های جوان، که یک از بزرگ‌ترین گروه‌های مبارز سازمان را تشکیل می‌دهند، ممکن است مشکل امنیتی جدی برای کشور پادشاهی باشد. بسیاری از کشورهای خلیج فارس، که از مخالفان اسد و مالکی حمایت می‌کردند، حالا ممکن است مجبور شوند با نتیجۀ اعمال خودشان وارد جنگ شوند.

 این نگرانی وجود دارد که گروه‌های تندرو ممکن است با گروه‌های مخالف فعلی ارتباط داشته باشند یا در شبه‌جزیرۀ عربستان گروه‌های خرابکار تشکیل دهند و خطر حمله به شخصیت‌های برجسته و تأسیسات نفتی را افزایش دهند. برای نخستین بار از سال 2006 تاکنون، ظاهراً هفتۀ گذشته تلاش‌هایی برای حمله به خط لولۀ گاز در کشور پادشاهی صورت گرفت، هرچند هنوز مشخص نیست چه کسی در این کار دست داشته است.

 

■ احتمال تشدید تنش‌های بین‌قومی در بسیاری از کشورهای خلیج فارس■

برخی کشورهای خلیج فارس با چشم‌پوشی یا عدم اقدام جدی برای جلوگیری از انتقال وجوه توسط بازرگانان و گروه‌های خیریه، در حمایت مالی از تروریسم دارای سابقه هستند. فشارهای آمریکا بعد از حمله‌های تروریستی سال 2001 به این کشور و سلسله حمله‌هایی که در فاصلۀ سال‌های 2006-2003 در عربستان سعودی صورت گرفت، این کشور پادشاهی را بر آن داشت اقدامات قاطعانه‌تری علیه این پدیده صورت دهد، تا مگر مانع حمله‌های تروریستی علیه خودش شود.

کشور پادشاهی با فعالیت‌های فعلی علیه ایدئولوژی دولت اسلامی، که در برنامه‌های تلویزیونی و مقاله‌های روزنامه‌ها به آن پرداخته می‌شود، نه‌تنها می‌خواهد به تلاش‌های در دست انجام سازمان در خاک خودش آسیب بزند؛ بلکه می‌خواهد پاسخ اتهاماتی را بدهد که عربستان را حامی این گروه‌ها در گذشته دانسته‌اند. عربستان سعودی اخیراً مبلغ 100 میلیون دلار در غالب این فعالیت‌های به مرکز ضدتروریسم سازمان ملل کمک بلاعوض کرده است.

با توجه به این‌که مناطق مرزی عراق-عربستان سعودی دارای پراکندگی جمعیت هستند، احتمال سرازیر شدن سیل پناهندگان عراقی به مرزهای سعودی کم است. اما، “پیشروی دولت اسلامی به‌سمت جنوب” ممکن است بسیاری از عراقی‌ها را به فرار به‌سمت مرز سعودی یا کویت وادار کند (کویت نیز یکی از اهداف دولت اسلامی است و آن را بخشی از عراق می‌داند، اما از وجود مانع شیعی بین کویت و قلمرو تحت تصرف فعلی سازمان بهره می‌برد).

 تهدید احتمالی دیگر، تشدید تنش‌های بین‌قومی در بسیاری از کشورهای خلیج فارس است که بخش قابل‌توجهی از جمعیت آن‌ها را شیعیان تشکیل می‌دهد، نظیر عربستان سعودی (20 درصد)، کویت (30 درصد) و بحرین (70 درصد)؛ چراکه بسیاری از جوانان سنی عضو سازمان هستند (این را دیوار نوشته‌ها و پرچم‌های دولت اسلامی، و توئیت‌های فراوان شهروندان این کشورها نشان می‌دهد) و ممکن است خشم خود را بر سر اهالی شیعه خالی کنند.

به‌علاوه، بخش عظیمی از تصرفات سازمان، که با مرز عربستان فاصلۀ زیادی ندارند، ممکن است تهدیدی نظامی برای سعودی‌ها باشند. در سال‌های اخیر، عربستان سعودی، با هدف پیشگیری از نفوذهای مرزی از عراق یا به داخل عراق، میلیاردها دلار صرف ساختن حصاری پیشرفته در امتداد مرزهایش کرده است. از ژوئن تاکنون، کشور پادشاهی کاملاً گوش‌به‌زنگ بوده است و نیروهای خود را در امتداد مرزهایش با عراق (به طول 850 کیلومتر) با نیروهای آموزش‌دیده و گارد ملی سلطنتی کاملاً تقویت کرده است. 

بنا بر برخی گزارش‌ها (که خود کشورهای دخیل آن‌ها را رد کرده‌اند)، نیروهای مصر و پاکستان از نیروهای سعودی پشتیبانی کرده‌اند. تابه‌حال، تنها اقدام تهاجمی از خاک عراق، پرتاب راکت‌های گراد به‌سمت خاک سعودی بوده است، که به احتمال زیاد قصد داشته‌اند سعودی‌ها را به واکنش وادارند. مدرک دیگری که گواه نگرانی سعودی‌ها از نفوذ گروه‌های خصمانه از عراق است، در اظهارات آخر هفتۀ ملک عبدالله خود را نشان داد؛ وقتی از نقشۀ بلندپروازانه‌اش برای تقویت مرزها با بهره‌گیری از ابزار و نیروهای بیشتر سخن می‌گفت.

 

■ اوضاع تغییر کرده است■

کشورهای خلیج فارس همان سنگربندی‌های ارضی سازمان تندرو را دنبال می‌کنند؛ چراکه سازمان مرزهای فعلی و مشروعیت مذهبی این حکومت‌ها را قبول ندارد. مادامی‌که کشورهای اسلامی علیه حکومت مالکی فعالیت می‌کردند و ایران از تمام منابع خود برای جنگ با آن بهره می‌گرفت، منافع سعودی تأمین می‌شد. حالا که دولت اسلامی تا پشت درهای سعودی آمده است و ایران، با هماهنگی و احتمالاً همکاری آمریکا، خود را حسابی در عراق درگیر کرده است، اوضاع تغییر کرده است. در کمال حیرت سعودی‌ها، سلطۀ دولت اسلامی بر عراق، مداخلۀ ایرانی‌ها در این کشور را افزایش داده است. ریاض از نفوذ زیادی درمیان قبایل سنی مرزنشینِ عراق برخوردار است، که عضوگیری از آن‌ها در جنگ علیه گروه کلید موفقیت آن محسوب می‌شود.

علاوه بر این، عربستان سعودی حالا تلاش می‌کند روابطش را با بخش‌های مختلف نظام سیاسی عراق، که قبلاً با آن‌ها قطع رابطه کرده بود، بهبود ببخشد. درست قبل از آن‌که حیدر عبادی مسئول تشکیل دولت در عراق شود، سعود الفیصل، وزیر خارجۀ سعودی، گفته بوده است که این بهترین خبری است که تابه‌حال شنیده است. این خود گواه دشمنی دیرینه بین عربستان سعودی و عراقِ مالکی است و احتمالاً نویدبخش ازسرگیری تلاش‌های کشور پادشاهی برای ترمیم نفوذ خود در بغداد است.

 

■ راه رسیدن دولت اسلامی به مکه اساساً ایدئولوژیکی است■

خانوادۀ سلطنتیِ سعودی تلاش می‌کند به‌سرعت ائتلافی بین‌المللی تشکیل دهد که قادر باشد با تهدید دولت اسلامی، که حالا او و هم‌پیمانانش-کویت و اردن- را هدف قرار داده است، به شکلی مؤثر مقابله کند. کویت و اردن سپری راهبردی بین عراق و عربستان سعودی محسوب می‌شوند.

 دولت اسلامی، به سهم خودش، قول داده است با حکومت‌های عربِ خلیج فارس که از مسیر اسلام منحرف شده‌اند “کاری نداشته باشد”. مخالفان حکومت عراق و سوریه، در سناریویی به سبک فرانکشتاین، حالا به تهدیدی واقعی و نزدیک برای همان کشورهایی تبدیل شده‌اند که زمانی حامی خودشان بوده‌اند.

راه رسیدن دولت اسلامی به مکه اساساً ایدئولوژیکی است. این جنگی برای اعتقادات بنیادین اسلام سنی است. بااین‌حال، اگرچه دولت اسلامی باعث شکاف در بلوک سلطنتی سنی شده است (به دلیل حمایت قطر از تندروهای اسلامی)، ممکن است بین گروه‌های رقیب خارجی نیز منافع مشترک به وجود آورد. از دیدگاه سعودی‌ها، تهدید جدی است، و در چنین موقعیتی، احتمال همکاری موقت با ایران، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای سعودی‌ها، را نمی‌توان منتفی دانست.